ကျွန်တော်တို့ လူသားတွေဟာ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် အကဲဖြတ်ဖို့အတွက် အခြားသူတွေနဲ့ နှိုင်းယှဉ်တတ်တဲ့ သဘာဝရှိပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ အခုခေတ် လူမှုကွန်ရက် (Social Media) ခေတ်မှာ ဒီအလေ့အထက စိတ်ဖိစီးမှု နဲ့ စိတ်ဓာတ်ကျမှု တွေရဲ့ အဓိကရင်းမြစ် ဖြစ်လာနိုင်ပါတယ်။ ဒီအရာကို စိတ်ပညာမှာ “လူမှုရေးအရ နှိုင်းယှဉ်မှု သဘောတရား (Social Comparison Theory)” လို့ ခေါ်ပါတယ်။
ဒီဆောင်းပါးမှာ၊ ဒီသဘောတရားက ဘာလဲ၊ ဘယ်လိုမျိုးတွေ နှိုင်းယှဉ်တတ်လဲ၊ ပြီးတော့ ဘယ်လို ထိန်းချုပ်သင့်လဲဆိုတာကို ရှင်းပြပေးပါမယ်။
Social Comparison Theory ဆိုတာ ဘာလဲ?
Social Comparison Theory ဆိုတာ စိတ်ပညာရှင် Leon Festinger က ၁၉၅၄ ခုနှစ်မှာ စတင်မိတ်ဆက်ခဲ့တဲ့ သဘောတရားတစ်ခုပါ။ အဓိကအားဖြင့်-
ကျွန်တော်တို့ဟာ ကိုယ့်ရဲ့ စွမ်းဆောင်ရည်၊ စွမ်းရည်နဲ့ ထင်မြင်ချက်တွေ မှန်ကန်ကြောင်း သေချာစေဖို့အတွက် အခြားသူတွေနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ပြီး ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် တိုင်းတာလေ့ရှိကြပါတယ်။
ဒါဟာ ကိုယ့်ရဲ့ လက်ရှိအခြေအနေကို သိဖို့၊ ဘယ်နေရာမှာ ရပ်တည်နေလဲဆိုတာကို နားလည်ဖို့အတွက် သဘာဝအတိုင်း လုပ်ဆောင်တဲ့ လုပ်ငန်းစဉ်တစ်ခု ဖြစ်ပါတယ်။
နှိုင်းယှဉ်ခြင်းရဲ့ ပုံစံ (၂) မျိုး
လူမှုရေးအရ နှိုင်းယှဉ်မှုဟာ ပုံစံနှစ်မျိုးရှိပြီး၊ ဒီပုံစံတွေက သင့်ရဲ့ စိတ်ခံစားချက်အပေါ် ကွဲပြားစွာ သက်ရောက်မှုရှိပါတယ်။
၁။ အထက်သို့ နှိုင်းယှဉ်ခြင်း (Upward Social Comparison)
ဆိုလိုရင်း- ကိုယ့်ထက် ပိုကောင်းတဲ့သူ၊ ပိုအောင်မြင်တဲ့သူ (ပညာရေး၊ ချမ်းသာကြွယ်ဝမှု၊ ရုပ်ရည်) တွေနဲ့ နှိုင်းယှဉ်တာမျိုးပါ။
ရလဒ်- ဒီနှိုင်းယှဉ်မှုက ကောင်းတဲ့ရလဒ် နဲ့ ဆိုးတဲ့ရလဒ် နှစ်မျိုးလုံး ပေးနိုင်ပါတယ်။
အပြုသဘော (Positive): ပိုကြိုးစားချင်စိတ်၊ လှုံ့ဆော်မှု (Motivation) ရရှိခြင်း။
အနုတ်သဘော (Negative): ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် တန်ဖိုးထားမှု ကျဆင်းခြင်း၊ မနာလိုစိတ် ဖြစ်ပေါ်ခြင်းနဲ့ စိတ်ဓာတ်ကျခြင်း။
သတိပြုရန်- Social Media မှာ မြင်ရတဲ့ “ပြီးပြည့်စုံတဲ့” ဘဝပုံစံတွေဟာ အများစု အထက်သို့ နှိုင်းယှဉ်မှုကို ဖြစ်စေပြီး ကိုယ့်ကို ပိုပြီး မပြည့်စုံဘူးလို့ ခံစားရစေပါတယ်။
၂။ အောက်သို့ နှိုင်းယှဉ်ခြင်း (Downward Social Comparison)
ဆိုလိုရင်း- ကိုယ့်ထက် ပိုဆိုးတဲ့ အခြေအနေ ဒါမှမဟုတ် အခက်အခဲတွေနဲ့ ရင်ဆိုင်နေရတဲ့သူတွေနဲ့ နှိုင်းယှဉ်တာမျိုးပါ။
ရလဒ်- များသောအားဖြင့် စိတ်ကျေနပ်မှု နဲ့ ကျေးဇူးတင်စိတ် ကို ဖြစ်ပေါ်စေပါတယ်။ ကိုယ့်ရဲ့ လက်ရှိအခြေအနေက တကယ်တော့ သိပ်မဆိုးပါဘူးလို့ သက်သာရာရစေပြီး ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် တန်ဖိုးထားမှု မြင့်တက်လာနိုင်ပါတယ်။
လူမှုကွန်ရက်တွေနဲ့ အဆိပ်အတောက် ဖြစ်စေတဲ့ နှိုင်းယှဉ်မှု
ယနေ့ခေတ်မှာ လူမှုကွန်ရက်တွေကြောင့် Social Comparison ဟာ ပိုပြီး အန္တရာယ်များ လာပါတယ်။
လွဲမှားသော အမြင် (Distorted Reality): လူတွေဟာ သူတို့ဘဝရဲ့ အကောင်းဆုံး အပိုင်းတွေကိုသာ ရွေးချယ်တင်ဆက်ကြပါတယ်။ အွန်လိုင်းမှာ မြင်ရတဲ့ ဘဝတွေဟာ ဇာတ်ဝင်ခန်း (Highlight Reel) သက်သက်ဖြစ်ပြီး ဘဝတစ်ခုလုံးရဲ့ နောက်ကွယ်က ရုန်းကန်မှု (Behind-the-scenes) တွေ မပါဝင်ပါဘူး။
အဆုံးမရှိသော နှိုင်းယှဉ်မှု (Endless Comparison): အရင်က ကိုယ့်ပတ်ဝန်းကျင်က လူနည်းစုနဲ့သာ နှိုင်းယှဉ်ခဲ့ပေမဲ့ အခုအခါမှာ ကမ္ဘာတစ်ဝန်းက အောင်မြင်သူ ထောင်ပေါင်းများစွာနဲ့ အမြဲတမ်း နှိုင်းယှဉ်နေရပါတယ်။
နှိုင်းယှဉ်ခြင်းကို ဘယ်လို ထိန်းချုပ်မလဲ
နှိုင်းယှဉ်ခြင်းဆိုတာကို လုံးဝရပ်တန့်ဖို့ မဖြစ်နိုင်ပေမဲ့၊ သင့်ရဲ့ စိတ်ကျန်းမာရေးကို မထိခိုက်အောင် အသိဉာဏ်နဲ့ ထိန်းချုပ် လို့ရပါတယ်။
အပြုသဘောနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ပါ- အခြားသူတွေရဲ့ အောင်မြင်မှုကို မြင်တဲ့အခါ စိတ်ဓာတ်ကျမယ့်အစား “သူတို့ လုပ်နိုင်ရင် ငါလည်း လုပ်နိုင်တယ်” ဆိုတဲ့ စိတ်ဓာတ်နဲ့ လှုံ့ဆော်မှု ရယူပါ။ သူတို့ ဘယ်လိုကြိုးစားခဲ့လဲဆိုတာကို လေ့လာပါ။
ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် နှိုင်းယှဉ်ခြင်း (Self-Comparison)- သူများနဲ့ နှိုင်းယှဉ်မယ့်အစား “သင့်ရဲ့ အတိတ်က ကိုယ်သင်” နဲ့ နှိုင်းယှဉ်ပါ။ မနေ့ကထက် ဒီနေ့ ဘာတွေ ပိုတိုးတက်လာလဲဆိုတာကိုပဲ အာရုံစိုက်ပါ။ ဒါမှ သင့်ရဲ့ တိုးတက်မှုကို အမှန်တကယ် မြင်တွေ့ရပါလိမ့်မယ်။
လူမှုကွန်ရက် အသုံးပြုချိန်ကို ကန့်သတ်ပါ- လူမှုကွန်ရက်တွေကြောင့် စိတ်ဓာတ်ကျတယ်လို့ ခံစားရရင် ၎င်းတို့ကို ခဏတာ အနားယူခြင်း (Digital Detox) ပြုလုပ်ပါ သို့မဟုတ် အသုံးပြုချိန်ကို တင်းတင်းကျပ်ကျပ် ကန့်သတ်ပါ။
ကျေးဇူးတင်စိတ်ကို မြှင့်တင်ပါ- ကိုယ့်မှာ ရှိနေတဲ့ အရာတွေ (မိသားစု၊ ကျန်းမာရေး၊ အလုပ်အကိုင်) အတွက် ကျေးဇူးတင်တဲ့ စိတ်ဓာတ်ကို မွေးမြူပါ။ ကျေးဇူးတင်စိတ်က နှိုင်းယှဉ်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ မကျေနပ်မှုတွေကို လျော့နည်းစေပါတယ်။
အရေးကြီးဆုံး အချက်- သင်ဟာ သင့်ရဲ့ ကိုယ်ပိုင်ခရီးလမ်းကို လျှောက်လှမ်းနေတာပါ။ အခြားသူတစ်ဦးဦးရဲ့ ဘဝပုံစံနဲ့ သင့်ကို တိုင်းတာစရာမလိုပါဘူး။ သင့်ရဲ့ တန်ဖိုးက ဘယ်သူနဲ့မှ နှိုင်းယှဉ်စရာမလိုဘဲ အပြည့်အဝ ရှိနေပါတယ်။