အခုအချိန်မှာ ကျွန်တော်တို့အားလုံးက မျိုးစုံသော ဆုံးရှုံးမှုတွေနဲ့ ကြုံတွေ့နေရပါတယ်။ ဒီဆုံးရှုံးမှုတွေရဲ့နောက်မှာ Grief ဆိုတဲ့ အရာက ကပ်ပါလာပါတယ်။ ပူဆွေးသောက ရောက်တယ်ပေါ့။
Grief ဟာကိုယ်တန်ဖိုးထားတဲ့အရာ၊ ချစ်ခင်တွယ်တာတဲ့အရာတွေ ဆုံးရှုံးလိုက်ရတဲ့အခါမှာ ဖြစ်လေ့ရှိတဲ့ ပုံမှန်တုံ့ပြန်ချက်တစ်ခုပါ။ ဆုံးရှုံးမှုဆိုတဲ့နေရာမှာ ဘာမဆိုဖြစ်နိုင်ပါတယ်။ လူပုဂ္ဂိုလ်၊ ပစ္စည်း၊ အလုပ်၊ ရာထူး၊ Relationship ပြတ်ဆဲခြင်း၊ သူငယ်ချင်း မိတ်ဆွေတွေနဲ့ မိတ်ပျက်ခြင်း၊ အိမ်မွေးတိရစ္ဆာန်၊ အိမ်ထောင်ရေး စတာတွေကို ဆုံးရှုံးလိုက်ရတဲ့အခါမှာ Grief ရနိုင်ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် ကိုယ့်ရဲ့ ပိုင်ဆိုင်မှုကို ရောင်းလိုက်ရတာ၊ အိမ်၊ ကျောင်း၊ အလုပ်တို့ အပြောင်းအလဲဖြစ်တာတွေကလည်း အနည်းနဲ့အများ Grief ရစေနိုင်ပါတယ်။
ဒီလိုအချိန်မှာ မျိုးစုံသော ခက်ခဲမှုတွေနဲ့ မထင်မှတ်ထားတဲ့ ခံစားချက်တွေရနိုင်တယ်။ ထိတ်လန့်ချောက်ချားတာ၊ ဒေါသထွက်တာ၊ ယုံကြည်မှုကင်းမဲ့တာ၊ အပြစ်ရှိသလိုခံစားရတာ၊ အလွန်လေးနက်တဲ့ ဝမ်းနည်းမှုတွေ ခံစားရတာတွေကို ကြုံတွေ့ရနိုင်ပါတယ်။ Grief ဟာ ကိုယ့်ရဲ့ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာကိုသာမက ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာကိုပါ ထိခိုက်စေနိုင်တယ်။ အစားအသောက်ပျက်တာ၊ အိပ်ဖို့အတွက် ခက်ခဲတာ၊ ကောင်းကောင်း စဉ်းစားတွေးတောလို့ မရတော့တာတွေ ဖြစ်နိုင်ပြီး နေ့စဉ်လုပ်ငန်းဆောင်တာတွေမှာ အခက်အခဲဖြစ်စေနိုင်ပါတယ်။
ဒါတွေ ကြုံတွေ့နေရလို့ စိတ်ရောဂါရှိတယ်လို့ သတ်မှတ်လို့မရပါဘူး။ ဒီအချက်တွေဟာ ဆုံးရှုံးမှု ကြုံတွေ့ရတဲ့ သူတစ်ယောက်မှာ ဖြစ်တတ်လေ့ရှိတဲ့ ပုံမှန် တုံ့ပြန်မှုတွေဖြစ်ပြီး ဆုံးရှုံးလိုက်ရတဲ့အရာအပေါ်မှာ တန်ဖိုးထားရင် ထားသလောက် ကိုယ့်ရဲ့ Grief ကလည်း ပိုပြီး ပြင်းထန်နိုင်ပါတယ်။ ဆုံးရှုံးမှုကို ကုစားတယ်ဆိုတဲ့နေရာမှာ
ဆုံးရှုံးမှုကြောင့်ရတဲ့ Grief ကို ဘယ်လို cope လုပ်မလဲဆိုတာကို အရင်ကြည့်ရပါမယ်။ Copping အကြောင်းကို မပြောခင်မှာ လွဲမှားနေတဲ့ ယုံတမ်းတွေကို အရင်သတိပေးချင်ပါတယ်။
“ဆုံးရှုံးမှုကို လျစ်လျူရှုလိုက်ရင်၊ နာကျင်မှုတွေ ချက်ချင်းပျောက်ကင်းသွားလိမ့်မယ်။” ဒါဟာ Grief ကို ပျောက်ကင်းစေတာမဟုတ်ဘဲ ရေရှည်မှာလည်း ပိုမိုဆိုးရွားစေပါတယ်။
“ဆုံးရှုံးမှုကို ရင်ဆိုင်ဖို့ စိတ်မာဖို့လိုတယ်၊ ကြံ့ခိုင်ဖို့လိုတယ်၊ ပျော့ညံ့နေစရာမလိုဘူး။”ဝမ်းနည်းခြင်း၊ စိုးရိမ်ကြောက်လန့်ခြင်း၊ အထီးကျန်ခြင်း ဆိုတာ ဆုံးရှုံးမှုတွေအတွက် တုံ့ပြန်ချက်ပါ။ ငိုကြွေးခြင်းက အားနည်းခြင်းလို့ အဓိပ္ပါယ်မသက်ရောက်ပါဘူး။ ကိုယ့်ရဲ့ ခံစားချက်အမှန်ကို လက်ခံပြီး ဖော်ပြခွင့်ရှိပါတယ်။ “မငိုရင် ဝမ်းမနည်းဘူး၊ ငိုမှ တန်ဖိုးထားတာ၊ မငိုရင် ဒီဆုံးရှုံးမှုဟာ မဖြစ်စလောက်ပဲ”
ငိုကြွေးခြင်းဆိုတာ ဝမ်းနည်းမှုရဲ့ ပြရုပ်ဆိုပေမယ့် ဝမ်းနည်းတိုင်းလည်း မငိုပါဘူး။ ငိုကြွေးခြင်းနဲ့ မဖော်ပြတတ်တဲ့ သူတွေဟာလည်း စိတ်ထဲမှာ ဝမ်းနည်းမှုကို ခံစားနေရတယ်ဆိုတာ သိထားရပါမယ်။ “တစ်လကျော်နေပြီ၊ နှစ်လကျော်နေပြီ အခုထိ ခံစားနေတုန်းပဲလား၊ မေ့လိုက်သင့်ပြီ။”Grief ဟာ ဘယ်နေ့ ဘယ်အချိန်မှာ ပျောက်ရမယ်လို့ အတိအကျ သတ်မှတ်ချက်မရှိပါဘူး။ ယေဘုယျအားဖြင့် ၆ လ အထိ ကြာမြင့်နိုင်ပြီး Grief ရဲ့ ပြင်းထန်ပုံ အနည်းအများပေါ်မူတည်ပြီးလည်း အချိန်လျော့နိုင်သလို ပိုပြီးလည်း ကြာနိုင်ပါတယ်။ ဒါတွေကတော့ ဆုံးရှုံးမှုတစ်ခုကြုံတွေ့ရတဲ့အခါမှာ ပြောလေ့ရှိတဲ့ ထင်လေ့ရှိတဲ့ ယုံတမ်းတွေပဲဖြစ်ပါတယ်။ ဆိုတော့ ဒီ Grief နဲ့ ပတ်သက်ပြီး ဘယ်လိုမျိုး ကျန်းမာ မှန်ကန်မှာ cope လုပ်ကြမလဲ။
ကိုယ့်ရဲ့ နာကျင်မှုကို လက်ခံရမယ်၊ အသိအမှတ်ပြုရမယ်။ ကိုယ့်ရဲ့ Grief process ဟာ တစ်ခြားသူတွေနဲ့ တူနေစရာမလိုဘူး ဆိုတာကိုလည်း သိထားရမယ်။
ကိုယ့်ရဲ့ စိတ်ကျန်းမာရေးအတွက် ရုပ်ကျန်းမာရေးကို ဂရုစိုက်ခြင်းဖြင့်လည်း support လုပ်နိုင်တယ်။ ငိုလို့ရတယ်၊ ဝမ်းနည်းလို့ရတယ်၊ ခံစားချက်တွေကို ရင်ဖွင့်နိုင်တယ်၊ စာအုပ်ထဲမှာ ချရေးနိုင်တယ်၊ ပျော်ပျော်နေနိုင်ရင်လည်း ဒါဟာ အပြစ်မဟုတ်ဘူး။ ဆုံးရှုံးလိုက်ရတဲ့အရာက ကိုယ့်ရဲ့ ဘဝရှင်သန်မှု အဓိပ္ပါယ်လို့ သတ်မှတ်ထားတဲ့အခါ ကိုယ့်အတွက် အဓိပ္ပါယ်အသစ်ကို ရှာရလိမ့်မယ်၊ ဒါဟာ ခက်ခဲနိုင်တယ်၊ ကြာနိုင်တယ်၊ It’s ok.
ရှေ့ဆက်တဲ့အခါမှာ ဆုံးရှုံးမှုကို မေ့ထားစရာမလိုပဲ အောက်မေ့နိုင်တယ်၊ သတိရနိုင်တယ်၊ အထိမ်းအမှတ်လေးတွေလည်း လုပ်ပေးနိုင်တယ်။
Selfcare လေးတွေလုပ်နိုင်တယ်၊ Massage session လေးတွေယူတာမျိုး လုပ်နိုင်တယ်။ လိုအပ်ရင် Counselor နဲ့ စကားပြောနိုင်တယ်။ Grief progress တစ်လျှောက်လုံး ကိုယ့်ကိုကိုယ် ဖိအားမပေးပဲ နူးနူးညံ့ညံ့ပဲ ဆက်ဆံပေးဖို့လိုအပ်ပါတယ်။ ထပ်ဆောင်းအနေနဲ့ သိထားသင့်တာက Grief မှာ ပုံမှန်အားဖြင့် အဆင့် (၅) ဆင့်ရှိပါတယ်။ (၁) ငြင်းဆန်ခြင်း – ဆုံးရှုံးမှုကို လက်မခံနိုင်ဘူး။
(၂) ဒေါသထွက်ခြင်း – အပြစ်တင်မယ်။
(၃) ညှိနှိုင်းခြင်း – ဆုံးရှုံးတာပြန်ရအောင် ဘာနဲ့လဲလှယ်လို့ ရမလဲ။
(၄) စိတ်ဓာတ်ကျခြင်း – ဘာမှမလုပ်နိုင်ပဲ တိတ်ဆိတ်ငြိမ်သက်နေမယ်။
(၅) လက်ခံခြင်း – ဆုံးရှုံးဖြစ်ပျက်ခဲ့တာနဲ့ပတ်သက်ပြီး နားလည်လက်ခံကာ move through လုပ်ဖို့ စတင်နိုင်ပါပြီ။
Grief ရတဲ့သူတိုင်း ဒီ အဆင့် (၅) ချက်စလုံး ကြုံရမယ်လို့ မဆိုလိုပါဘူး။ Individual differences အရ ကွာခြားနိုင်ပြီး အဆင့် အစဉ်လိုက်လည်း ကွဲပြားနိုင်ပါတယ်။ Healing လုပ်ဖို့အတွက်လည်း ဒီအဆင့်တွေကို အစဉ်လိုက်ဖြတ်သန်းဖို့လည်း မလိုပါဘူးနော်။
ကိုယ့်ရဲ့ Grief process ကို ပိုပြီး နားလည် ဂရုပြုစေနိုင်ဖို့အတွက်သာ ရည်ရွယ်ခြင်းဖြစ်ပါတယ်။ တစ်ယောက်နဲ့တစ်ယောက် မှန်ကန်စွာ နားလည် အားပေးနိုင်ပြီး နွေးထွေးလုံခြုံတဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်လေးကို တည်ဆောက်နိုင်ကြပါစေ